Kinh nghiệm dịch thuật tiếng anh
Tiếng Anh là ngôn ngữ toàn cầu và tại Việt Nam có rất nhiều người đã và đang theo học dịch thuật tiếng Anh. Tuy nhiên, do sự khác nhau về đặc trưng giữa 2 ngôn ngữ tiếng Anh và tiếng Việt cùng với sự khác biệt về văn hóa mà trong quá trình chuyển ngữ các văn bản, các câu văn từ tiếng Anh sang tiếng Việt mà nhiều bạn gặp phải không ít khó khăn, dẫn tới dịch sai, dịch chưa sát ý. Sau đây chúng tôi xin tổng hợp các kinh nghiệm dịch thuật tiếng Anh để bạn tham khảo:
Không chỉ cần giỏi tiếng Anh mà cần giỏi cả tiếng Việt
Dịch thuật tiếng Anh là một quá trình phức tạp mà nếu chỉ ngôn ngữ không chưa đủ, nó đòi hỏi khả năng nhất định về kiến thức xã hội và hiểu biết chuyên ngành bằng chính tiếng mẹ đẻ.
Thực tế rất nhiều người đọc tiếng Anh rất tốt, có thể hiểu được văn bản gốc, nhưng khi dịch lại không diễn đạt được chuẩn xác, trôi chảy, khúc chiết. Vì vậy bên cạnh việc trau dồi tiếng Anh thì nâng cao khả năng diễn đạt tiếng Việt là điều cần thiết. Để đạt được điều này trong lĩnh vực nghiên cứu quốc tế, các bạn nên đọc càng nhiều tài liệu tiếng Việt càng tốt. Điều này không chỉ giúp các bạn làm quen với các ý tưởng, khái niệm trong lĩnh vực này, mà còn giúp các bạn có thể học hỏi được các cách diễn đạt, trình bày ý tưởng phù hợp, hiệu quả.
Có kiến thức nền tảng về lĩnh vực đang dịch
Khi dịch nói cũng như dịch viết, có kiến thức nền tảng về lĩnh vực mình đang dịch là điều tối cần thiết để có thể dịch chính xác.
Ví dụ, vì thiếu kiến thức thời sự nên có thí sinh trong kỳ thi tuyển công chức vào một “cơ quan cấp Bộ phụ trách đối ngoại” đã dịch West Bank (Bờ Tây sông Jordan) thành… Ngân hàng Phương Tây, còn một thí sinh khác dịch luôn tên riêng Kim Jong Il thành…. Kim Jong Đệ Nhị!!!
Để tránh tình trạng trên và có thể dịch tốt trong các lĩnh vực khác nhau, các bạn nên trang bị và thường xuyên cập nhật cho mình kiến thức về lĩnh vực này qua các tin tức thời sự, các bài bình luận quốc tế, các sách chuyên khảo, hay đơn giản là nên các bản dịch của đọc báo song ngữ để nâng cao trình độ dịch thuật tiếng anh của mình!
Trước khi tiến hành dịch, bạn nên đọc qua toàn bộ tài liệu để xác định thể loại và chuyên ngành, chẳng hạn, tài liệu mang thể loại báo cáo tiếng anh chuyên ngành lịch sử. Việc đọc trước tài liệu giúp chúng ta hiểu nội dung văn bản, nắm ý chính của toàn văn bản để chọn cách dịch phù hợp.
Dựa vào thể loại văn bản cùng các hiện tượng ngữ pháp, có thể xác định được văn phong của tài liệu là thông thường hay trang trọng. Mỗi tài liệu đều được viết cho những mục đích, đối tượng nhất định. Một tài liệu hay sẽ càng tăng giá trị hơn nếu bản dịch của nó phù hợp với văn phong cũng như lối tư duy của người đọc.
Chúng ta nên hiểu bản chất của tài liệu khoa học cần dịch, xác định tài liệu ấy được diễn ra trong hoàn cảnh nào, thời gian, không gian ra sao, có nhân vật nào được nhắc đến trong văn bản không và mối quan hệ giữa các nhân vật đó là gì…
Cẩn thận là một đức tính cần thiết.
Theo đó, bạn cần lưu tâm tới từng chi tiết nhỏ nhất để có thể có một bản dịch chính xác, hoàn thiện. Ví dụ, nhiều bạn CTV thường bỏ qua việc chuyển các con số kiểu tiếng Anh sang kiểu tiếng Việt khi thực hiện các bản dịch tiếng Anh – Việt. Ví dụ, “21,500 people” trong bản tiếng Anh khi dịch sang tiếng Việt chúng ta phải chuyển thành “21.500 người”. Tương tự, “1.5 per cent” chúng ta phải chuyển thành “1,5%”. Những chi tiết như vậy tưởng nhỏ nhưng nó nói lên rất nhiều điều về mức độ cẩn thận và chuyên nghiệp của người dịch. Trong mọi công việc khác cũng vậy, việc chú ý tới từng chi tiết nhỏ nhất sẽ giúp bạn tạo được sự tin cậy từ các sếp, giúp bạn dễ dàng phát triển hơn trong nghề nghiệp của mình.
Tránh việc dịch “bừa” khi bắt gặp từ mới, khái niệm mới
Trong quá trình dịch thuật sẽ không tránh khỏi những lúc chúng ta bắt gặp những từ, cụm từ, khái niệm… mà chúng ta chưa bao giờ gặp, hoặc ngay cả từ điển cũng không có. Trong trường hợp đó, thay vì nhắm mắt dịch bừa theo cảm tính, chúng ta nên nghiên cứu qua từ ngữ, khái niệm đó để có thể dịch tiếng anh chính xác nhất, đồng thời cũng là cách giúp chúng ta học được thêm các kiến thức mới trong quá trình dịch. Cách đơn giản nhất để làm việc này là dùng Google, và các kết quả từ Wikipedia thường rất hữu ích.
Ví dụ: The treaties gave lip service to the principle “cuius regio, eius religio” that the prince could set the religion of his territory.
Trong câu này cụm từ Latin “cuius regio, eius religio” có thể làm bạn bối rối. Hãy tham khảo link đầu tiên trong kết quả tìm kiếm đính kèm và chúng ta biết rằng nó có nghĩa là “Whose realms, his religion” – “lãnh địa của ai, tôn giáo của người đó”, một nguyên tắc về khoan dung tôn giáo được xác lập bởi Hòa ước Westphalia.
Biên dịch viên là nghề toàn cầu
Chú ý ngữ pháp cũng như ngữ cảnh
Khi có một tính từ đứng trước một nhóm các danh từ, chúng ta cần xác định tính từ đó chỉ bổ nghĩa cho danh từ đầu tiên, hay cho tất cả các danh từ.
Đây là một lỗi thường gặp khi các CTV có xu hướng mặc định rằng tình từ đó chỉ bổ nghĩa cho danh từ đầu tiên.
Ví dụ 1: Organization of Economic Cooperation and Development .
– Dịch sai: Tổ chức Hợp tác Kinh tế và Phát triển.
– Dịch đúng: Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế
Ví dụ 2: The basic values, attitudes, behavioral patterns of the two societies could hardly be more different.
– Dịch sai: Các giá trị cơ bản, thái độ và mẫu hình hành vi của hai xã hội khó có thể khác nhau được hơn nữa.
– Dịch đúng hơn: Các giá trị, thái độ và mẫu hình hành vi cơ bản của hai xã hội là vô cùng khác nhau.
Xác định nghĩa đúng của từ
Trong tiếng Anh nhiều từ có nhiều nghĩa khác nhau, vì vậy cần hiểu được bối cảnh và nên kiểm tra các nghĩa khác nhau của từ nếu thấy nghi ngờ để chọn được nghĩa phù hợp với ý của tác giả.
Ví dụ: Một số CTV đã dịch nhầm từ “intelligence” thành “trí thông minh” trong các bối cảnh mà nó có nghĩa là “tin tức tình báo”.
Chú ý chủ ngữ giả trong dịch thuật
Khi có một câu bắt đầu bằng một đại từ vô nhân xưng (như “it is…”), chúng ta nên đảo trật tự câu dịch (đưa mệnh đề có đại từ vô nhân xưng ra sau) để nghe thuận tai, thuần Việt hơn.
Ví dụ, câu gốc: “But it is not clear that nationalism represents an irreconcilable contradiction in the heart of liberalism”.
Câu dịch đề xuất: Thế nhưng việc chủ nghĩa dân tộc có đại diện cho một mâu thuẫn không thể hòa giải nổi trong lòng chủ nghĩa tự do hay không là điều chưa rõ ràng.
Dịch thuật hợp ngữ cảnh
Mặc dù chữ “become” có thể được dịch là “trở thành” hay “trở nên”, chúng ta cần chọn cách dịch phù hợp cho từng tình huống cụ thể. Thông thường sau “trở thành” là một danh từ, còn sau “trở nên” là một tính từ.
Việc sử dụng lẫn lộn hai từ này đã xảy ra trong một số bản dịch dù không nhiều.
Ví dụ:
– China has become one of the world’s major manufacturing centers => Trung Quốc đã TRỞ THÀNH một trong những trung tâm chế tạo lớn của thế giới.
– Antonio Gramsci has provided another version of this Marxian
idea that has become influential in the study of international relations. => Antonio Gramsci đã cung cấp một phiên bản khác của tư tưởng Marx vốn TRỞ NÊN có nhiều ảnh hưởng trong nghiên cứu quan hệ quốc tế.
Một hình ảnh thú vị về nghề biên dịch viên
Chú ý các từ nối
Trong tiếng Anh, một số từ như However, For example, Unfortunately,… có thể được đặt giữa câu, nhưng khi dịch sang tiếng Việt chúng ta nên đưa chúng lên đầu câu để câu văn trôi chảy và thuần Việt.
Kinh nghiệm khi dịch tên quốc gia và dịch từ “effectively”
Đối với tên các quốc gia, thông thường chúng ta sử dụng các tên gọi quen thuộc bằng tiếng Việt (như Hoa Kỳ, Pháp, Hà Lan, Anh, Thổ Nhĩ Kỳ…), hoặc giữ nguyên tên gọi bằng tiếng Anh của các nước đó (như Indonesia, Malaysia, Iran, Ethiopia..). Tuy nhiên có một vài trường hợp chúng ta nên thay đổi tên gọi tiếng Anh của các nước khi chuyển ngữ sang tiếng Việt để người đọc dễ nhận biết hơn, đặc biệt là 2 trường hợp Georgia => Gruzia, Lithuania => Litva.
Rất nhiều bạn khi thấy chữ “effectively” thì tự động dịch ngay là “một cách hiệu quả”. Tuy nhiên, trong rất nhiều các trường hợp, chữ “effectively” mang nghĩa thứ hai, tương tự như essentially, basically, hay practically, cần phải dịch là “cơ bản là” hay “trên thực tế là”.
Ví dụ: The actual transmission costs have become negligible; hence the amount of information that can be transmitted is effectively infinite. (Chi phí truyền tải thực tế đã trở nên rất nhỏ, vì vậy lượng thông tin có thể truyền đi về cơ bản/trên thực tế là vô tận.)
Trên đây là những kinh nghiệm dịch thuật tiếng anh mình được chia sẻ từ những bạn biên dịch viên, phiên dịch viên chuyên nghiệp. Đó là những kinh nghiệm họ đã mất nhiều năm làm việc trong lĩnh vực này đúc kết và chia sẻ lại. Để dịch tiếng anh tốt thì một lưu ý quan trọng nữa với các bạn đang học và làm việc liên quan đến tiếng Anh đó là phải thường xuyên đọc các báo song ngữ, xem phim song ngữ cũng như thường xuyên luyện tập dịch các bài báo, bản tin, quảng cáo bằng tiếng anh cũng như tham khảo ý kiến những người có kiến thức và kinh nghiệm dịch thuật nhằm sửa chữa các lỗi sai cơ bản và ngày càng nâng cao trình độ dịch thuật của mình.
Tham khảo thêm bài viết chia sẻ kinh nghiệm tự học IELTS nếu phù hợp nhé.
Cảm ơn các bạn đã theo dõi!
